Religia w Bułgarii
Czy wiesz, że Wielkanoc w Bułgarii jest uroczyściej obchodzona niż Boże Narodzenie; a stolica Bułgarii - Sofia jest słynna z tzw.Trójkąta Tolerancji Religijnej? Czytaj dalej, a dowiesz się jaka jest dominująca religia w Bułgarii oraz więcej na temat świątyń i obrzędów religijnych w Bułgarii.
Bułgarski Kościół Prawosławny - dominująca religia Bułgarii
Chrześcijaństwo zostało przyjęte przez Bułgarię jako religia państwowa już w IX wieku. Ponad 80% ludności wyznaje jedną z doktryn Kościoła Chrześcijańskiego - prawosławie i należy do Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego. Inne mniejszościowe kościoły prawosławne w Bułgarii to: Rosyjski, Ukraiński, Rumuński oraz Grecki Kościół Prawosławny. Pomimo, że Konstytucja Bułgarii określa prawosławie jako tradycyjną religię w kraju, gwarantuje również swobodę wyznania dla innych grup religijnych, pod warunkiem, że są one formalnie zarejestrowane.
Monastyr Rilski (Riłski) - największy, najstarszy i najbardziej popularny prawosławny klasztor w Bułgarii
Do największej mniejszości religijnej w Bułgarii należy Islam, który jest wyznawany przez ok. 10% ludności Bułgarii, głównie przez mniejszość turecką, muzułmańskich Bułgarów, i większość Romów. Pozostałe bułgarskie mniejszości religijne to m.in. protestantyzm, katolicyzm i judaizm.
Wspólnoty religijne w Bułgari koegzystują w pokoju i nie doświadczono w kraju znaczących konfrontacji na tle religijnym, czy też etnicznym tak jak miało to miejsce chociażby w przypadku byłej Jugosławii w latach 90-siątych. Ponadto, stolica Bułgarii - Sofia jest słynna z tzw. Trójkąta Tolerancji Religijnej, gdzie kościół, meczet i synagoga są usytuowane w odległości zaledwie kilku metrów od siebie w centrum miasta.
Trochę o historii Kościoła w Bułgarii
Początek bułgarskiego Kościoła wiązał się z okresami prześladowań i walką o przetrwanie. Chrystianizacja odbywała się dwukrotnie na ziemiach dzisiejszej Bługarii, gdyż wymagała zmagań z najazdami barbarzyńców, zniesienia pogańskich wierzeń oraz przetrwania 500 lat okupacji tureckich muzułmanów.
Trudne początki Kościoła
01Pierwsi misjonarze propagujący chrześcijaństwo docierali na teren Bułgarii już w I wieku, ale początkowo proces ten był bardzo powolny. Dopiero na przełomie III i IV wieku chrześcijaństwo stało się masową, a następnie państwową religią ale nie na stałe, ponieważ fala słowiańskich najeźdzców zepchnęła wyznawców chrześcijaństwa. Nastąpił wówczas nawrót pogaństwa.
Przyjęcie chrześcijaństwa
02Jednym z powodów przyjęcia chrześcijaństwa przez pogańskie państwo było silne powiązanie tej religii ze słowem pisanym. Krzewienie umiejętności pisania i czytania sprzyjało z kolei postępowi kulturalnemu, którego brak coraz bardziej doskwierał bułgarskiej społeczności.
W 866 roku chrześcijaństwo zostało więc oficjalnie przyjęte w Pierwszym Imperium Bułgarskim za rządów chana Borysa I. Sąsiadujące wtedy z Bułgarią Cesarstwo Bizantyńskie było głównym ośrodkiem chrześcijaństwa na Półwyspie Bałkańskim i stamtąd przyjęto chrzest. Datę chrztu uważa się również za początek Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego, który stał się autokefaliczny już w 919, uzyskując rangę patriarchatu z siedzibą w Presławiu.
Pierwsze ośrodki religijne w Bułgarii - klasztory powstały tuż po przyjęciu chrześcijaństwa, a ich rola i znaczenie wzrosło z czasem, szczególnie pod panowaniem osmańskim (tureckim).
Trudne czasy dominacji osmańskiej
03Począwszy od XIV wieku, tureckie panowanie na ziemiach Bułgarii było trudnym okresem dla Kościoła, wyznawców chrześcijaństwa i bułgarskiej kultury. Dochodziło do prześladowania wiernych, niszczono cerkwie lub przekształcano je na meczety, zamykano szkoły bułgarskie oraz niszczono zabytki bułgarskiego piśmiennictwa.
Przez kilka stuleci tureckiej okupacji, Kościół był jedynym środkiem w zmaganiach z inwazją islamu, łącząc wyznawców prawosławia i europejskiego chrześcijaństwa oraz kontynuując tradycje słowiańskiej liturgii i literatury bułgarskiej. Dopiero w 1870 roku, w wyniku m.in. rosnącego niezadowolenia bułgarskiej społeczności, sułtan turecki wydał dekret, na mocy którego Kościół bułgarski uzyskał niezależny status na czele z egzarchą.
Zmagania z komuną
04Tuż po wojnie Cerkiew bułgarska była z kolei zwalczana przez władze komunistyczne. Reżim nie mógł wyeliminować wszystkich wpływów, ale znacznie osłabił władzę kościelną i skonfiskował majątek Kościoła. Jednak efekty nie były trwałe, gdyż jak wiadomo Bułgarski Kościół Prawosławny przetrwał a prawosławie jest obecnie dominującą religią Bułgarii.
Na czym opiera się religia Bułgarii?
W teologii prawosławia oraz praktyce przeważają uczucia i mistycyzm, zgodnie z przekonaniem, że Boga i prawd religijnych nie da się pojąć rozumem, można je jedynie odczuć. Jest to tzw. teologia apofatyczna.
Skalne cerkwie w Iwanowie - zespół sakralnych obiektów: kościołów, klasztorów i kaplic
Podstawą doktryny prawosławia, podobnie jak katolicyzmu jest Pismo Święte, które powstało z inspiracji Boga. Zawarte są w nim prawdy historyczne i wieczne. Prawosławie odróżnia życie boskie, demoniczne i ludzkie. Bóg znajduje się poza ludzkim zasięgiem rozumienia, a człowiek w swej naturze znajduje się pomiędzy anielską duchowością, a materialnością. W odróżnieniu od katolicyzmu, prawosławie głosi, że byt każdego człowieka podlega przebóstwieniu. Oznacza to, że Bóg dopuszcza człowieka do współudziału w jego życiu i boskiej naturze drogą uczestnictwa przez podobieństwo. Bytowanie ludzkie jest więc przeniknięte obecnością Boga, aż po życie pozagrobowe. Rolą Chrystusa jest sprowadzenie światła z nieba i oświecanie ludzi, dzięki czemu przebóstwienie jest celem ludzkiej egzystencji.
Bułgarski Kościół Prawosławny uważa liturgię za ważną formę przekazu wiary. Wynika to z dwojakiego znaczenia słowa "prawosławny", czyli ktoś kto zarówno rozpoznaje, jak i oddaje chwałę Bogu przez udział w nabożeństwach. Celem liturgii prawosławnej jest więc podniesienie duszy ludzkiej ku Bogu poprzez gesty, pokłony, świece, ikony, okadzenia, śpiewy i inne elementy.
Ciekawostką jest brak użycia instrumentów muzycznych w świątyniach prawosławnych, gdyż zgodnie z tradycją muzyka cerkiewna jest wyłącznie wokalną muzyką i wraz z tekstem liturgii stanowi nieodzowną część nabożeństwa.
Praktyki religijne w Bułgarii
Większość mieszkańców Bułgarii - wyznawców religii prawosławnej, regularnie uczęszcza do cerkwi i bierze aktywny udział w religijnych świętach i nabożeństwach. Religijne obrzędy często przypominają polskie, ale są one zazwyczaj nieco opóźnione.
Cerkiew Bojańska - zabytek wpisano na listę UNESCO. Foto: Alan Hilditch Flickr via Compfight
Święta w Bułgarii odznaczają się inną rangą niż w Polce. Podczas gdy u nas Boże Narodzenie bywa uroczyściej świętowane niż Wielkanoc, w Bułgarii jest na odwrót. Data Wielkanocy jest ustalana na podstawie kalendarza księżycowego i wypada zazwyczaj pomiędzy marcem a kwietniem. Obchody Świąt Wielkanocnych rozpoczyna Wielki Tydzień, uwieńczony trzema dniami samych świąt. Wielki Czwartek to dzień kulinarnych przygotowań do świąt, a zwłaszcza zakwasu na tradycyjny świąteczny chleb i malowanie jajek. Chleb jest niezwykle istotnym elementem Wielkanocy, gdyż wita się nim gości, daje w prezencie oraz dzieli z najbliższymi przy składaniu świątecznych życzeń.
Ciekawostką jest fakt, że jajka zazwyczaj maluje się na czerwono, co ma symbolizować zdrowie. W Wielki Piątek, podobnie jak w Polsce, obowiązuje ścisły post.
Tego dnia Bułgarzy zanoszą do świątyń kwiaty, po czym przynoszą je do domu i suszą, co ma zapewnić pomyślność i zdrowie. Wielka Sobota to dzień odwiedzania grobów i modlitwy za zmarłych. Ponadto w nocy miejsce ma uroczysta msza, na której o północy kapłani ogłaszają zmartwychwstanie Chrystusa, a wierni stukają się pomalowanymi jajkami. W Wielką Niedzielę Bułgarzy odwiedzają rodziny przy zastawionych tradycyjnymi daniami stołach i stukają się jajkami. Tradycyjnie spożywa się domowy chleb, jajka w różnych formach, pieczoną jagnięcinę oraz słodki kołacz.
Boże Narodzenie to drugie ważne po Wielkanocy prawosławne święto. Obchody Bożego Narodzenia rozpoczyna Festiwal Wina, a same święta trwają od 20 do 26 grudnia. Zgodnie z tradycją, w Wigilię przystraja się choinkę oraz podobnie jak u nas spożywa postną wieczerzę w rodzinnym gronie, a na bułgarskich stołach dominuje fasola, faszerowana papryka czerwona, gołąbki z ryżem i soczewicą oraz kompot z suszu.
Architektura i symbolika prawosławnych świątyń
Istotnym elementem nabożeństw w Bułgarskim Kościele Prawosławnym jest architektura cerkwi, ich wewnętrzny wystrój oraz bogactwo ikon. Dzięki temu cerkwie posiadają urok galerii sztuki z ich unikalnymi naściennymi malowidłami i drzeworytami.
Monastyr Baczkowski - założony w 1083 roku, męski klasztor położony w Rodopach, w malowniczym miejscu bo nad brzegiem rzeki Czepełarskiej
Prawosławne świątynie buduje się zazwyczaj na wzniesieniach na planie prostokąta (symbol Arki Noego wiodącej do zbawienia), krzyża (symbol Jezusa Chrystusa), koła (symbol wiecznego trwania cerkwi) lub łacińskiego ośmiokąta (symbol Kościoła jako gwiazdy wiodącej człowieka z ciemności grzechu). Ciekawą symbolikę ma skierowanie prawosławnych świątyń - prawie zawsze w kierunku wschód-zachód, z głównym wejściem na zachodnim końcu budynku. Oznacza to wejście wiernych z ciemności Grzechu (zachód) do światła Prawdy (wschód).
Podczas gdy budynek cerkwi ma symbolizować świat, ważnym elementem jest półokrągła kopuła symbolizująca sklepienie niebieskie, Boga i świętych. Ilość kopuł w cerkwi nie jest przypadkowa a związana z symboliką, np. jedna kopuła symbolizuje jednego Boga, trzy kopuły Trójcę Świętą itp. Dodatkowo, każda kopuła jest ukonorowana krzyżem, co symbolizuje oddanie chwały Jezusowi Chrystusowi.
We wnętrzu cerkwi wyróżnić można 4 istotne elementy: przedsionek, nawę, ikonostas oraz ołtarz (prezbiterium). Przedsionek znajduje się tuż za wejściem, w zachodniej części świątyni. Środkowa część cerkwi - nawa - przeznaczona jest dla wiernych i oddzielona od ołtarza czyli najświętszego miejsca, bardzo ważnym elementem zwanym ikonostas. Jest to ozdobna ściana pokryta ikonami, która wprowadza wiernych w mistykę Boskiej Liturgii (odpowiednik mszy). Wierni spoglądają na wizerunki świętych w trakcie liturgii, aby ją lepiej zrozumieć. Według prawosławia bowiem, człowiek nie jest w stanie pojąć wydarzeń liturgii.
Ciekawy jest układ ikonostanu, który jest ściśle ustalony: ikony umieszczone są zazwyczaj w 5 rzędach, a każdy rząd na specyficzny układ ikon i symbolikę. Nieodłącznym elementem każdego ikonostasu są potrójne drzi, przez które mogą przechodzić jedynie mężczyźni pełniący posługę kościelną i są one otwierane tylko w niektórych momentach nabożeństwa.
Ołtarz zwany też prezbiterium lub sanktuarium to według prawosławia symbol nieba i szczególne miejsce przebywania Boga. Sprawowana jest tam przez kapłana Boska Liturgia. Prezbiterium w prawosławnych świątyniach jest zawsze skierowane na wschód co symbolizuje znajdujący się tam niegdyś Eden i miejsce narodzin Jezusa.
Najsłynniejsze świątynie i monastery w Bułgarii
Turystyczna atrakcja w Złotych Piaskach: Monaster Aładża
Dowodem na ważną rolę religii w Bułgarii jest bogactwo wspaniałych monastyrów oraz cerkwi i kaplic. Poniżej przedstawiam jedynie wybrane najciekawsze obiekty.
- Monastyr Rilski (Riłski) - największy, najstarszy i najbardziej popularny prawosławny klasztor w Bułgarii, często określany jako 'bułgarskie' Jerusalem. Harmonijnie wkomponowany w naturalne otoczenie lasu, u stóp górskiego masywu Riła, na wysokości 1100 m n.p.m. Kompleks zawiera piękne kolumnady, liczne freski, olbrzymi ikonostas, dwie bramy, a nawet miejsca noclegowe dla odwiedzających. Nie ma się co dziwić, że zabytek ten znalazł się na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
- Skalne cerkwie w Iwanowie - zespół sakralnych obiektów: kościołów, klasztorów i kaplic, które zostały wykute w skale tworzącej wysoki brzeg rzeki Rusenski Łom, na wyskości ponad 32 m od poziomu wody. Kompleks ten słynnie z dobrze zachowanych XIII wiecznych fresków, które należą do cennych zabytków bułgarskiego średniowiecza. Ten zespół zabytków znajduję się oczywiście na liście UNESCO.
- Cerkiew Bojańska - powstała w średniowieczu prawosławna świątynia w dzielnicy Sofii - Bojanie. Posiada dobrze zachowane freski z 1259 roku, które uważa się za najcenniejsze na Bałkanach zabytki średniowiecznego malarstwa. Zabytek również wpisano na listę UNESCO.
- Monastyr Baczkowski - założony w 1083 roku, męski klasztor położony w Rodopach, w malowniczym miejscu bo nad brzegiem rzeki Czepełarskiej. Do kompleksu klasztornego należą m.in. trzy cerkwie, dwa olbrzymie dziedzińce, wieczna krypta - najstarsza część budowli oraz muzeum.
- Monastyr Aładża - wykuty w skale, średniowieczny kompleks składający sie z dwóch cerkwii, kaplic, krypty, pomieszczeń gospodarczych oraz położonych niedaleko katakumb. Całość usytuowana jest 25 metrów od ziemi, na dwóch poziomach, które połączono zewnętrznymi schodami. Jest to dosyć popularny monastyr, ze względu na bliskość (3 km) do Złotych Piasków.